Nog tot net voor de Kroningsfeesten staat de toren van de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek in de steigers. Daarna kunnen bezoekers aan de hand van de nieuwe 300 treden tellende trap de geschiedenis van het belfort ontdekken. Je inspanning wordt groots beloond met een fantastisch uitzicht over Haspengouw op 55 meter hoogte.
Museumsite Teseum
Sinds begin 2022 zat de toren verdoken achter een enorme stelling, maar onlangs werd deze aan de oostkant van de toren afgebroken. Zo kunnen nieuwsgierige voorbijgangers vanaf het Vrijthof al een stukje van de restauratiewerken bewonderen. Wat het meest opvalt is het resultaat van de reinigingswerken aan de gevels. De toren bestaat grotendeels uit streekgebonden mergel, een heel zacht gesteente dat je zelfs met de hand kan verzagen. Bij het vervangen van een beschadigde steen wordt een ruwe blok mergel ingemetst en door vakmannen ter plaatse handmatig gemodelleerd.
Maar ook de binnenkant van het Belfort ondergaat een grondige transformatie. Het torenbezoek wordt gekoppeld aan het Teseum. Bijna zeven jaar geleden opende het eerste museum, de schatkamer. Hier herontdek je één van de grootste en rijkste kunstschatten uit de Lage Landen. Van 1999 tot 2008 vonden op de erfgoedsite ingrijpende archeologische opgravingen plaats die sporen onthulden van alle voorgangers van de huidige basiliek, tot de vroege Romeinse tijd. In totaal hebben er zeven verschillende religieuze bouwwerken gestaan. Dit verhaal krijg je mee in de archeologische site, het tweede museum.
De ontsluiting van de toren is daarmee het finale luik van dit interactieve museumavontuur. Via een nieuwe doorgang stappen bezoekers rechtstreeks de toren binnen en komen zo meteen op de zolders terecht, op zo’n 21 meter hoogte. Vanop platformen en nieuwe trapconstructies kijk je hier uit op de stenen gewelven en de spantconstructie uit de 17e eeuw. Belevingsinstallaties nemen je mee doorheen de geschiedenis van het gotische bouwwerk, het ontstaan van het belfort en de verwevenheid tussen kerk en stad die de toren zo uniek maakt.
800 jaar vakmanschap
De belforttoren is een demonstratie van eeuwen vakmanschap over verschillende generaties. De werkman die ergens aan begon, heeft vaker niet dan wel de afwerking ervan meegemaakt. Opvallend is de typische mergelsteen die nog steeds ontgonnen wordt in de streek.
Ook eeuwenoude houten constructies als de dakspanten en de klokkenstoel geven blijk van pure vakkundigheid. “Je kan je bijna niet voorstellen dat deze toren gebouwd is met houten stellingen”, zegt Chris Van Brussel van architectenbureau Michel Janssen. Het kantoor is gespecialiseerd in restauraties van historisch erfgoed en op dit project werkt een heel team, dat lovend is over de samen- werking met de verschillende vakmensen. “Elk oud gebouw heeft zijn eigen DNA dat we gaandeweg ontdekken. Over de eeuwen heen zijn er verschillende herstellingen en verfraaiingen gedaan aan de toren, steeds met de steen die in die periode de voorkeur kreeg. Zo heeft een laboanalyse door het Koninklijk Instituut voor Kunstpatrimonium uitgewezen dat er in totaal tien steensoorten werden gebruikt. Elke restauratiefase vraagt daarom om een andere techniek.”
De aftrap
Aanvankelijk was de toren alleen te bestijgen via steile trappen en ladders en daardoor niet toegankelijk voor het publiek. Nu de toren wordt ontsloten, komen er veilige trappen met veel rustplekken. Afgelopen najaar werd het eerste deel van de trap geplaatst. De afzonderlijk geproduceerde onderdelen werden via een kraan langs de bovenkant van de toren binnengehaald en daar ter plaatse aan elkaar gebout. “Een huzarenstukje,” blikt Chris terug. “De opening in het gewelf is 1,80 meter breed en liet aan elke kant amper anderhalve cm vrij om de onderdelen ter hoogte van de klokken binnen te loodsen.”
Toch belooft de constructie van het tweede trapdeel in februari nog moeizamer te worden. “Vooral de montage zal meer tijd vragen. De aparte onderdelen moeten langs een klein deurtje binnen en via de smalle toren naar boven gebracht worden. Gelukkig kunnen we gebruik maken van het klokkenluik om bepaalde stukken omhoog te takelen.” De toren voorzien van een lift is helaas niet mogelijk omwille van de beschermde beiaard en de gewelven. Er wordt op dit moment een virtuele oplossing gezocht om ook minder mobiele mensen de beleving ten volle mee te geven.
Klokroep
De toren met beiaard is één van de 56 belforten erkend als UNESCO Werelderfgoed. Naast zijn architecturale waarde is dit bouwwerk ook van groot belang voor de geschiedenis van de stad. In tijden van oorlog was de toren een schuilplaats voor inwoners, een veilige bewaarplaats voor belangrijke documenten, een uitkijkpost en een alarm. In ruil voor een degelijke klim kunnen bezoekers tussen de 49 klokken van de beiaard wandelen. Het lokaal van de beiaardier wordt volledig voorzien van glas en mooie belichting, net als de speeltrommelruimte. Zo krijg je van heel dichtbij een unieke kijk op de techniek achter de werking van zo’n beiaard.
Op het zien van de beiaard is het nog even wachten, maar de klok aan de oostgevel hangt alvast te glimmen!
Pakkend panorama
Net onder het dak kom je op het niveau van de neogotische uitbreiding. Hier worden de bezoekers aan de hand van een unieke foto-expo geconfronteerd met de geschiedenis van de toren en zijn schijnbaar constante aanwezigheid in het stadsbeeld van Tongeren. Het Teseum lanceerde een oproep aan Tongenaren om foto’s in te sturen en zo de collectie te verruimen. In totaal komen er meer dan honderd afbeeldingen te hangen. “We willen de mensen echt bewust maken van het verhaal van het belfort, net voor ze zich op het dak begeven en kunnen genieten van het uitzicht,” zegt Chris. Dat 360° panorama eens je op het dak staat, is werkelijk adembenemend. Je herkent de Genkse en Luikse mijnterrils, volgt met je ogen de steenwegen helemaal tot in Maastricht en wordt aangenaam verrast door het opvallend vele groen.
Voor dat spectaculaire uitzicht moet je dus nog even geduld hebben. Maar wil jij als één van de eerste een blik werken op de alvast voltooide restauratiewerken? Kom dan zeker eens een kijkje nemen vanop het Vrijthof!
