Like
Het landschap van De Wijers is zonder blozen bijzonder en uniek in België te noemen. De eeuwenlange viskweek heeft voor het typische uiterlijk van het gebied gezorgd. Guido Pirotte, deskundige bij Toerisme Zonhoven, neemt ons graag mee in het verhaal en de geschiedenis van De Wijers en de Zonhovense viskwekerijen.
Rijke geschiedenis van De Wijers
“De zoetwaterviskwekerij in vijvers kent in het gebied van De Wijers een lange traditie. Eigenlijk gaat het al helemaal terug tot de 12de en 13de eeuw, toen de eerste abdijen werden opgericht. De kloosterlingen moedigden de viskweek heel erg aan. Ook ontstonden vijvers in de putten die achtergebleven waren door de eerdere veen- en ijzerwinning. Ook op de grote kasteeldomeinen bestond al zeer vroeg de knowhow om vijvers aan te leggen.”
De ligging van het gebied van De Wijers werkte daarbij zeer in het voordeel. “Gelegen op de overgang van het Kempisch Plateau naar de Demervallei, was dit in principe al een zeer waterrijk gebied. Op de heidegronden van de Kempen kan het water namelijk niet gemakkelijk doordringen tot de diepere grondlagen. Via beekjes stroomt het water dus van het Plateau af en zorgt voor een grote watertoevoer in De Wijers.”
De eerste échte viskweker in Zonhoven
“De eerste paar eeuwen was de viskweek echter niet echt intensief te noemen. Boeren die de gronden pachtten of bezaten, onderhielden de visvijvers.” Zij waren viskwekers in bijberoep als het ware. “Het is pas in 1865 dat Antoon Bijnens uit Zonhoven zag dat er meer te halen viel uit de viskweek.” De eerste commerciële viskweker was een feit. Het aanleggen van visvijvers gebeurde toen trouwens nog met de hand: graven, dijken aanleggen, … allemaal op pure mankracht, indrukwekkend!
Een lappendeken van vijvers
Hoe komt De Wijers dan aan dat karakteristieke lappendeken? “Op het begin werden vijvers aangelegd volgens het cascadesysteem: dwars in de vallei werd een dam gelegd en voilà, je had een vijver. Even verderop deed je dat weer en je kreeg een ketting van vijvers. Het nadeel was wel dat als je een van de vijvers wilde onderhouden, je alles moest droogzetten.” Dat kon dus beter. “Gelukkig waren de landbouwers van toen al zeer goede waterbouwmeesters. Elke akker was omgeven door een gracht en een wal, beken werden door de boeren onderhouden en in het voorjaar gebruikt om de akkers te bevloeien, etc. De viskwekers hebben die kennis gespecialiseerd en verbeterd. Zij gingen meer stroomopwaarts de beek afdammen en groeven kanalen die praktisch geen verval hadden. In plaats van een ketting van vijvers ontstond hierdoor het typische lappendeken.”
Puur vakmanschap
In de eerste helft van de 20ste eeuw wordt de landbouw enorm gestimuleerd door middel van landbouwwedstrijden en -tentoonstellingen. Ook de viskwekers deden hieraan mee. In 1906 namen ze zelfs deel aan een tentoonstelling in Milaan. “Voor die tijd was een dergelijke reis een hele onderneming om met levende vissen te doen. Om maar te duiden hoe serieus zij hun vak namen.”
Na de Tweede Wereldoorlog neemt het aantal vijvers alleen maar toe. Dankzij de industriële ontwikkeling wordt het aanleggen van een vijver eenvoudiger. Graafmachines en vrachtwagens werken net wat handiger en sneller dan schoppen en kruiwagens. De sluiting van de mijnen zorgt voor nog een boost. De gronden die door de mijnbouwers opgekocht waren, komen weer vrij en zorgen voor een groei van visvijvers in een snel tempo. Het land van 1001 vijvers krijgt vorm!
De viskweek vandaag
Vandaag zijn in Zonhoven nog drie viskwekers actief. Al deze kwekerijen zijn nog steeds in handen van nakomelingen van Antoon Bijnens. In viskwekerij Vandeput kan je deze vakmensen aan het werk zien. Iedere tweede zaterdag van de maand van april tot oktober en iedere donderdag in juli openen ze de deuren en krijg je uitleg over de aanleg van een vijver, waterzuivering, het voederen en transporteren van vissen etc.
Het typische vijverlandschap van De Wijers kan je natuurlijk altijd een bezoekje brengen. Verschillende wandel- en fietsroutes leiden je doorheen het gebied. Heel wat beschermde diersoorten zoals de roerdomp, woudaap en boomkikker hebben hier een thuis. Met wat geduld én geluk vang je er misschien wel een glimp van op.
Feit of fabel?
De Zonhovense viskwekers zouden zelfs vis geleverd hebben aan de tsaar van Rusland. Die vissen werden gekweekt in de Tsarenvijver. Het is een leuk volksverhaal, maar helaas wel een fabel.
“Op een oude kaart van Depôt de la Guerre uit 1871 staat inderdaad de naam Zaerenvijver bij de grote vijver van Terlaemen in Heusden-Zolder. De uitspraak van ‘zaeren’ naar ‘tsaren’ is maar een kleine stap. Daarnaast stond op bestelpostkaarten van de viskwekers te lezen dat zij grote prijzen behaald hadden op de landbouwtentoonstelling in Sint-Petersburg (vooral gekend als de woonplaats van de tsaar). Met een beetje fantasie, kom je dan tot het verhaal dat we visleverancier waren van de Russische tsaar.”
De verklaring is echter eenvoudig: “Zaeren is de Middelnederlandse benaming voor Zegge, een plant die veel voorkomt langs beken en op natte gronden. Daarnaast kennen de nabijgelegen Oost-Europese landen zelf een lange cultuur van viskweek. Door de warmere zomers, kweken zij veel grotere karpers. Wij kopen juist grote vissen vanuit die streken aan om ons eigen visbestand te verbeteren.”
Loop zelf even langs De Wijers
Heb je zin gekregen om De Wijers zelf te ontdekken? In onze blog Welkom in De Wijers, het land van 1001 vijvers maak je kennis met de verschillende deelgebieden.
Knoop er zeker een bezoek aan de viskwekerij aan vast om vakmanschap in actie te zien.
